Siedziba Zarządu Parku Narodowego Niżne Tatry oraz najbardziej znane pod względem historycznym, kulturalnym i ekonomicznym miasto środkowej Słowacji. Leży w zakolu Hronu w Kotlinie Zwoleńskiej, u podnóża Gór Kremnickich, Wielkiej Fatry i Niżnych Tatr.
Pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z roku 1255, kiedy Bańska Bystrzyca była zasiedlona przez niemieckich kolonistów, którzy zamieszkali w starszej osadzie słowiańskiej. Miasto uzyskało rozległe przywileje a od końca XIII wieku posiadało własny herb.
Po roku 1380 Bańska Bystrzyca utworzyła związek z innymi miastami górniczymi, wśród których odgrywała wiodącą rolę. Na początku wydobywano tu złoto, srebro, a od połowy XIV wieku głównie miedź, rtęć i ołów. Po upadku górnictwa w XV wieku Thurzovsko-fuggerovská spółka wznowiła wydobycie i zaopatrywała w wydobywaną tu miedź rynki europejskie.
Od XVI wieku miasto zaczyna się przestawiać na rozwój rzemiosła i handlu. W XVIII wieku powstały pierwsze manufaktury, które w II połowie XIX wieku przekształciły się w zakłady przemysłowe. Były to zakłady obróbki drewna, produkcji tkanin, modrodruku, młyny, browary, gorzelnie. Rozwojowi miasta sprzyjała budowa linii kolejowej Zvolen-Bańska Bystrzyca w roku 1873 i jej przedłużenie od roku 1884 do Podbrezowej.
Podczas II wojny światowej dnia 29.08.1944 miasto zostało oswobodzone przez wojska powstańcze i partyzantów a Bańska Bystrzyca stała się centrum terytorium powstańczego. Miały tu swoje siedziby dowództwa armii i ruchu oporu. Działał także powstańczy nadajnik. Wojska niemieckie zajęły ponownie Bańską Bystrzycę 27.10.1944. Zatrzymanych powstańców przetransportowano do obozów jenieckich w Niemczech. Mieszkańcy i wojsko wycofało się do Niżnych Tatr, gdzie kontynuowano ruch oporu.
Bańska Bystrzyca jest miejskim rezerwatem zabytków, znajduje się tu zbiór obiektów wchodzących w skład miejskiego zamku.
Na rynku znajduje się kościół rzymskokatolicki Marii Panny, pierwotnie romański. Został on wzniesiony w XIII wieku, był przebudowywany w XIV, XV i XVI wieku a po pożarze w 1761 roku otrzymał wewnątrz wygląd późnobarokowy. W kościele znajduje się cenny ołtarz skrzydłowy św. Barbary, dzieło mistrza Pawła z Lewoczy, gotycka chrzcielnica kamienna, relief kamienny oraz skrzydłowe ołtarze Marii Magdaleny z końca XV wieku.
Innymi cennymi zabytkami w mieście są: Dom Macieja, Baszta Górnicza, Kościół słowiański, Farska baszta, kościół szpitalny św. Elżbiety, ratusz oraz renesansowe domy mieszczańskie (Thurzov dom, Benického dom). Działa tu teatr J.G.Tajovského.
